Atheïsme en mystiek - recensie op www.izb.nl door dr. Wim Dekker
Herman Philipse is een van de meest bekende atheïsten van ons land. In geschriften en lezingen blijft hij onafgebroken betogen dat het onredelijk en derhalve onwenselijk is in God te geloven. Zijn iets oudere zus, Carine Philipse, zou wel eens in één klap een van de meest bekende gelovigen van ons land kunnen worden, nu intussen haar Mystiek Dagboek is verschenen onder de titel: Jij zingt in mij Jouw naam. Haar bekendheid zou zelfs wel eens wereldwijd groot kunnen worden, omdat haar uitgever dit boek in wel tien talen wil laten vertalen, van Engels tot Chinees.
Mystieke ervaring
Hoe ze tot het schrijven van dit boek is gekomen, vertelt ze in een interview in Trouw van 4 januari 2014. Ik moet zeggen dat ik het zeer indrukwekkend vond. Hier is niet iemand aan het woord die modieus op de golvenvan de nieuwe religiositeit van vandaag meedeint en daar ook nog geld aan over wil houden. Integendeel. Het was helemaal niet in haar opgekomen het boek uit te geven, maar mannen van naam in kerk en theologie hebben haar ertoe over gehaald. Zij vertoont een kenmerk van de echte mysticus, zij dient God geheel om niet, overrompeld door zijn liefde, die zo puur is dat geen enkele bijbedoeling daarbij past. Wel zegt ze, nu het boek er eenmaal is en er zoveel vertalingen zullen verschijnen: ‘Ik hoop nu dat dit boek de mensen helpt contact te leggen met de laag in henzelf waar zij God kunnen ontmoeten. Dat voel ik als mijn opdracht. Ik ben ervan overtuigd, dat dit mystieke proces niet voor mijzelf bedoeld is, maar dat het door mij heen stroomt naar anderen, als een uiting van de liefde van God’. Op 1 januari 2003 is het begonnen, zegt ze, met een mystieke ervaring, die als een bron daarna zorgde voor een stroom, een doorlopend mystiek proces, dat ze nauwelijks met haar pen bij kon houden. Voor die tijd was ze ook reeds iemand, die God vooral zocht in stilte en contemplatie. In haar studententijd leefde ze al bij de beroemde uitspraak van Augustinus: ‘God is mij innerlijk meer nabij dan ik mezelf nabij ben’. Ze betreurde het in haar studietijd dat docenten en studenten hier weinig mee leken te hebben.
Veranderd klimaat
Bovenstaande opmerking is kenmerkend voor hoe het klimaat in theologische en kerkelijk opzicht veranderd is in vergelijking met veertig jaar geleden. Toen lag alle nadruk op verstandelijk weten en praktisch handelen. Kernwoord van onze tijd is spiritualiteit. Dat laatste heeft ook grote consequenties voor ‘zending in Nederland’. Het is te verwachten, dat duizenden die nooit een voet in de kerk zetten het boek van Carine Philipse gaan kopen. Ze kunnen slechtere boeken kopen. En toch ligt er een groot spanningsveld. Dat spanningsveld voel ik wanneer Carine zegt: ‘Ik hoop, dat dit boek de mensen helpt contact te leggen met de laag in henzelf waar zij God kunnen ontmoeten’. Welke God gaan ze daar ontmoeten? – ben ik dan geneigd te vragen. Is het de God en Vader van Christus? Toen ik onlangs nog weer eens zat te bladeren in de Belijdenissen van Augustinus viel mij opnieuw op dat hij enerzijds inderdaad zegt dat God ons nabij is op een wijze die wij helemaal niet beseffen. Je zou kunnen zeggen: Hij is verborgen in de diepste lagen van onze ziel en als we die mijden en menen, dat betrouwbare kennis alleen te vinden is via de ratio zoals broer Herman denkt, dan doen we onszelf schromelijk tekort. Maar anderzijds zegt Augustinus dat de kennis van God op de bodem van de ziel slechts een begin is van Godkennis. Nooit had ik ontdekt hoe nederig God in Jezus Christus geworden is, schrijft hij, als ik dat niet had gelezen in de geschriften van Paulus. Ook daar dankt hij dan God uitbundig voor, dat hem de weg naar deze geschriften is gewezen.
Augustinus met zijn nadruk op God diep in ons binnenste is vandaag ‘ín’. Paulus lijkt ‘úit’. Nu hoop ik niet, dat we hier in een patstelling blijven zitten. Ik hoop, dat het boek van Carine Philipse het gesprek over God als de onontkoombaar Aanwezige opnieuw op gang zal brengen, ook met mensen als haar broer. Tegelijk hoop ik, dat het daar niet bij blijft, maar dat we door kunnen stoten naar de kern van de menswording van Gods Zoon: ‘God had nog nooit tevoren zo’n menselijk gezicht’(André Troost).
Dr. Wim Dekker
Hoofd stafafdeling theologische en missionaire advisering IZB